تصویر برداری پزشکی هسته ای از قلب چیست؟

ترجمه: علی طریقت نیا کارشناس رادیولوژی بیمارستان عالی نسب تبریز

منبع: اینترنت سایت www.radiologyinfo.org

 

پزشکی هسته ای شاخه ای از تصویر برداری پزشکی است که مقدار کمی از ماده رادیواکتیو برای تشخیص و درمان انواع مختلفی از بیماریها مورد استفاده قرار می گیرد.این بیماریها شامل انواع سرطان ها،بیماری قلبی و سایر آبنرمالیهای مشخص داخل بدن می باشد.

پزشکی هسته ای یا تصویر برداری رادیو نوکلویید یک آزمون  غیر تهاجمی بوده ومعمولاً بی درد است که در تشخیص شرایط بیماری به پزشکان کمک می کند.

دراین نوع اسکن از مواد رادیواکتیو استفاده می شود که به آنها رادیودارو یا مواد نشان دار شده نیز می گویند.

بسته به نوع آزمون پزشکی هسته ای که قرار است برای شما انجام شود رادیو دارو نشاندار شده یا به ورید شما تزریق ،یابلعیده شده ویا مانند گازاستنشاق می شود و سرانجام این مواد در ارگان یا ناحیه مورد نظر در بدن شما جمع شده واز آنجا به صورت اشعه های گاما، انرژی مربوطه بیرون داده می شود.

این انرژی به وسیله ای به نام گاما کمرا یا اسکنرPET ویا پروب نمایان می شود.

این تجهیزات مرتبط با کامپیوتر بوده وبرای اندازه گیری میزان رادیودارو جذب شده در بدن شما به کار رفته و به وسیله کامپیوتر تصاویر ویا عکس های مخصوص تهیه می شود که با آنها می توان جزییات ساختار و عملکرد ارگان یا بافت مربوطه را نشان داد.

در برخی از مراکز، تصاویر پزشکی هسته ای می تواند با تصویر ام آر ای ویا سی تی اسکن به هم آمیخته شده(همپوشانی) و تولید تصاویر و ویو مخصوص نماید که این کار شناخته شده مانند تصاویر منطبق روی هم یا ثبت نام همزمان است.این ویوها حاصل آمیختگی اطلاعات از دو مطالعه مختلف با هم مرتبط بوده و تفسیری ازیک تصویرارایه می دهند واین به نوبه خود منجر به اطلاعات دقیق تر و تشخیص درست می شود.

علاوه بر این؛ سازندگان در حال حاضر مشغول ساخت دستگاههای SPECT/CT  و PET/CT  هستند که قادر خواهند بود مطالعات تصاویر به طور همزمان در آن واحد انجام شود.

مطالعات پزشکی هسته ای قلبی تصاویری از ساختار و عملکرد قلب تهیه می کنند.

برخی از موارد کاربرد معمول این روش کدامند؟

پزشکان از تصاویر پزشکی هسته ای قلب برای کمک به تشخیص بیماریهای قلبی استفاده می کنند این علایم شامل؛

-      درد سینه بدون توضیح

-      درد سینه ناشی از فعالیت (آنژین)

همچنین این نوع تصویر برداری برای موارد زیر نیز کاربرد دارد؛

-      برای تشخیص الگوهای جریان خون به دیواره های قلب که اسکن پرفیوژن میو کارد نام دارد

-      برای ارزیابی وجود و میزان شدت بیماری شریان کرونری شناخته شده ویا مشکوک

-      برای تخمین میزان آسیب  قلبی که فرد قبلاً دچار حمله ویا سکته میوکارد شده است.

-      برای ارزیابی نتایج جراحی بای پس یا سایر روش های ترمیم عروقی که برای ذخیره خون داخل قلب انجام شده اند.

-      برای ارزیابی حرکت دیواره قلب و عملکرد سراسر قلب با تکنیکی که گیتینگ قلبی نام دارد و این کار همزمان با نوار الکترو کاردیوگرام انجام می شود.

من چگونه باید برای این آزمون آماده گردم ؟

-      شاید از شما تقاضا شود در طول آزمون  یک گان بپوشید ویا از لباس های خودتان استفاده کنید.

-      زنان همیشه باید قبل از انجام آزمون احتمال بارداری ویا شیر دهی به بچه را به پزشک و یا تکنولوژیست اطلاع دهند.

-      مصرف داروهای خود را که شامل مواردی چون ویتامین ها و ترکیبات گیاهی می باشد، باید به پزشک ویا تکنولوژیست اطلاع دهید.

-      شما همچنین هرگونه سابقه حساسیت وسایر بیماریهایی که اخیرا به آنها مبتلا شده اید و یا سایر شرایطی پزشکی پیش آمده را به تیم پزشکی اطلاع دهید.

-        اگر شما آسم ویا بیماری مزمن ریوی و سایر ناراحتی های مربوط به مفاصل زانو ، هیپ ویا عدم تعادل دارید باید به پزشکتان خبر دهید.اینها مواردی هستندکه توانایی شما را برای انجام ورزش در این پروسیجر محدود می کنند.

-      جواهر آلات و سایر وسایل فلزی، در حد امکان قبل از انجام آزمون در منزل ویا در مرکز از بدن خارج گردند، زیرا باعث دخالت یا مزاحمت در تصویر برداری می شوند.

-       از نوشیدن کافیین(کافیین دار یا بدون کافیین مانند قهوه ، چای گرم و سرد،نوشیدنی های انرژی زا و غیره) وهمچنین از کشیدن سیگار به مدت 48 ساعت قبل از انجام آزمون خودداری نمایید.

-شما از نیمه شب روز آزمون، چیزی نباید بخورید یا بیاشامید اما می توانید داروهای خود را با مقدار جزیی آب میل نمایید مگر اینکه پزشکتان توصیه دیگری برای شما داشته باشد.

اگر شما داروی بتا بلوکر مانند ایندرال،متوپرولول و غیره استفاده می کنید در رابطه با قطع موقتی مصرف آنها به طور خاص از پزشکتان سوال فرمایید.

این تجهیزات شبیه چیستند؟

بیشتر پروسیجرهای پزشکی هسته ای با استفاده از گاما کمرا انجام می شوند.

گاما کمرا (دوربین) مخصوصی است که با فلز پوشانده شده و قابلیت آشکارسازی تشعشع و گرفتن تصاویر از زوایای مختلف را دارد.

گاما کمرا از بالای یا زیر آزمون تخت آویزان می باشد.اغلب گاما کمراها به صورت دوتایی بوده که یکی از آنها در بالا ویکی دیگر در زیر تخت واقع شده است.همچنین گاما کمرا می تواند در داخل اسکنری دونات شکل مشابه اسکنر سی تی اسکن جا بگیرد.

در برخی از مراکز تصویر برداری گاما کمرا زیر تخت آزمون و بیرون از دید چشم واقع شده است.

این دستگاه چگونه کار می کند ؟<\/h1>

در آزمون های معمولی اشعه ایکس؛ از عبور اشعه های ایکس از داخل بدن انسان که منبع آن بیرون از آن قرار دارد، تصویر به وجود می آید.

در پزشکی هسته ای از ماده حاجب به نام مواد رادیواکتیو که رادیودارو یا دارو نشاندار شده نیز نامیده می شوند به صورت تزریق داخل وریدی یا بلع و یا استنشاقی مانند گاز استفاده می شوند.این مواد رادیواکتیو در بدن یا نواحی مورد نظر از بدن جمع شده و انرژی آن به صورت اشعه های گاما بیرون داده می شود.

گاما کمرا یااسکنر PET یا پروب این انرژی را نمایان کرده و به کمک کامپیوتر، جزییات ساختاری وعملکردی بافت یا ارگان مربوطه داخل بدن را به صورت تصویر ارایه می کند.

به منظور ارزیابی شریانهای کرونری اغلب اسکن های قلب بلافاصله بعد از تست ورزش یا تست استرس انجام می شود تا جریان خون داخل قلب به حداکثر رسیده وهر گونه انسداد داخل شریان های کرونری راحت تر نمایان شوند.

این تصاویر قلب در مقایسه با تصاویر به دست آمده در حالت استراحت مورد ارزیابی قرار می گیرند.

بیمارانی که قادر به انجام ورزش نیستند به آنها دارو داده می شود تا جریان خون قلبی آنها افزایش پیدا کند.

این روش چگونه انجام می شود؟

تصویربرداری پزشکی هسته ای معمولاً بر روی بیماران سرپایی انجام می شود، اما اغلب می توان روی بیماران بستری نیز انجام داد.

شما روی تخت آزمون پوزیشن داده می شوید. پرستار یا تکنولوژیست یک لاین تزریق داخل وریدی در ناحیه دست و یا بازوی شما تعبیه می کند.

آزمون با تست استرس شروع خواهد شد که این کار با راه رفتن روی ترد میل(تسمه نقاله) یا دوچرخه ثابت  به مدت چندین دقیقه انجام می شود.

هنگام فعالیت ورزشی، فعالیت الکتریکی قلب شما با استفاده از نوار قلبی مانیتور خواهد شد و فشار خون به طور مداوم اندازه گیری خواهد شد.

هنگامی که سرعت جریان خون قلب به حداکثر رسید به شما رادیودارو نشاندار از طریق ورید تزریق می شود.چند دقیقه بعد ورزش متوقف شده و روی تخت آزمون پوزیشن داده می شوید.

اگر شما قادر به انجام استفاده از تردمیل یا دوچرخه نباشید به شما تست ورزش داده نخواهد شد ولی در عوض به شما داروهای خاصی داده می شود که جریان خون قلب شما را افزایش می دهد.

تقریباً پس از نیم ساعت، تصویر برداری از شما شروع می شود.سپس تکنولوژیست گاما کمرا را پوزیشن می دهد که دستگاه به آرامی بالای قفسه سینه شما قرار می گیرد.

این نوع اسکن در زمان دیگر روی شما انجام می شود و آن زمانی است که شما تست ورزش انجام نداده اید و در حال استراحت هستید(اسکن استراحت)

تصاویر گرفته شده بعداز فاز استرس با تصاویر فاز استراحت مقایسه می شوند.

زمان واقعی اسکن برای هر اسکن قلبی بین 30-16 متغیر است که بستگی به نوع اسکنری که از آن استفاده می کنند،دارد.

مجموع زمان لازم برای انجام اسکن قلبی از 4-2 ساعت می باشد.

زمانی که آزمون کامل شد از شما تقاضا می شود تا کنترل کامل تصاویر به وسیله تکنولوژیست منتظر بمانید در مواردی لازم است از شما تصاویر اضافی گرفته شود.

گاهاً تصاویر گرفته شده بیشتر به منظور وضوح ویا نمایش بهتر نواحی و ساختار مورد نظر می باشند.

تصاویر اضافی مورد نیاز لزوماً به منظور وجود مشکل در آزمون وداشتن موارد غیر طبیعی کشف شده نیستند ونباید باعث نگرانی ما شوند.شما در طول این پروسه نباید مورد تشعشع زیاد قرار بگیرید.

اگر برای این روش، داخل رگ شما لاین وجود دارد از دست شما خارج خواهد شد مگر اینکه شما برای انجام پروسیجری دیگر در همان روز کاندید شده باشید.

من درطول آزمون وبعد از آن چه چیزی را تجربه می کنم؟

بیشتر روشهای پزشکی هسته ای بی درد هستند و به ندرت باعث ناراحتی زیاد ویا عوارض جانبی می شوند.

اگر داروی نشاندار به صورت تزریق داخل وریدی باشد، کمی احساس درد موقع تعبیه سوزن به داخل وریدبازو می کنید ویا مقداری احساس سردی در آن ناحیه پیدا می کنید  اما سایر عوارض وجود ندارد.

از شما تقاضا شود ورزش کنید تا جایی که خیلی خسته شوید وقادر به ادامه کار نبوده یا دچارتنگی نفس شوید

اگر شما حین ورزش دچار درد سینه شدید،پادرد و یا ناراحتی های دیگر شوید ،کار متوقف می شود.

اگر به شما دارو جهت افزایش جریان خون داده شده است (به دلیل عدم توانایی ورزش) تزریق دارو به مدت کوتاهی باعث احساس اضطراب،گیجی،تهوع،بی ثباتی و کوتاه شدن تنفس شما می شود.همچنین ممکن است برای شما ناراحتی قلبی اندکی اتفاق بیافتد.

همه علایمی که نوعاً باعث پیشرفت می شوند به محض اینکه تزریق دارو تمام شد مورد بررسی قرار می گیرند.

در موارد نادری اگر میزان عوارض دارو شدید بود وباعث ناراحتی بیشتر شما شد داروهای دیگری در جهت رفع این عوارض به شما داده می شود.

خیلی مهم است که شما هنگام تصویربرداری بی حرکت بمانید.اگر چه پزشکی هسته ای به نوبه خود آزمونی بی درد است ولی مواردی چون؛ بی حرکت ماندن ویا ثابت بودن در یک پوزیشن مخصوص در طول مدت تصویربرداری باعث ناراحتی شما می شود.

شما می توانید بعد از انجام پزشکی هسته ای به فعالیت های روزانه خود برگردید مگر اینکه پزشکتان برای شما توصیه دیگری کرده باشد.

شما باید قبل از ترک مرکز، آموزش های تخصصی و اطلاعات کاملی را از پرستار، تکنولوژیست ویا پزشکتان بگیرید.

طبق پروسه طبیعی تجزیه رادیواکتیو،مقداری از داروی نشاندار شده که به بدن شما تزریق شده است در طول زمان، رادیواکتیویته خود را از دست می دهد.

همچنین رادیوداروها از طریق ادرار ومدفوع در طی دفعات متعدد به فاصله چند ساعت ویا روز اول آزمون دفع خواهند شد.

به شما آموزش های مراقبتی احتیاطی بعد از ادرار کردن و یا تخلیه داده می شود که باید دوبار محیط دستشویی راشسته ودست های خود را به طور کامل بشویید.

همچنین شما باید مقدار فراوانی آب بنوشید که این کار به دفع مواد رادیواکتیو به بیرون از بدن شما کمک می کند که این آموزش نیز توسط پرسنل مرکز به شما داده می شود.

چه کسی نتیجه را تفسیر می کند ومن چگونه به آن می توانم دسترسی داشته باشم؟

رادیولوژیستی که برای پزشکی هسته ای دوره دیده است تصاویر را گزارش کرده و آن را به پزشک بالینی شما ارجاع می دهد.

مزایای مربوط به این آزمون در مقابل خطرات کدامند؟

مزایا:

-      اطلاعات به دست آمده از آزمونهای پزشکی بی نظیر واغلب به وسیله روشهای دیگر تصویر برداری امکان پذیر نیست.

-      در بیماریهای زیادی اسکنهای پزشکی هسته ای بیشترین اطلاعات مورد نیاز را فراهم آورده تا تشخیص و تخمین و ارزیابی درمان مناسب آن به دست آید.

-      آزمون های پزشکی هسته ای کم هزینه تر بوده و اطلاعات درست تری نسبت به جراحی واکاوانه به دست می دهد.

خطرات:

-      اگر شما بیماری شریان کرونری دارید ممکن است در طول تست ورزش ویا هنگام تزریق دارو برای انجام تست استرس دچار درد سینه ای شوید، معهذا قلب شما مانیتور خواهد شد وداروهایی برای رفع دردسینه به شما داده می شود.

-      اگر براساس یافته های آزمون، شما بیماری تهدید کننده قلبی داشته باشید ممکن است در همان روز به پزشک متخصص بالن و استنت( اینترونشن کاردیولوژیست) ارجاع داده شوید.

-      چون مقداررادیودارو تجویز شده  کم است،روش های تشخیصی پزشکی هسته ای دارای تشعشع پایینی بوده ودر آزمونهای تشخیصی قابل قبول هستند.بنابراین ریسک تشعشع آن در مقایسه با منافع بالقوه آن خیلی پایین می باشد.

-      پروسیجرهای(روشهای) پزشکی هسته ای تشخیصی به مدت پنج دهه است که مورد استفاده قرار می گیرند  و هیچگونه عوارض دراز مدت شناخته شده ای ناشی از دوز تابش کم این روش به دست نیامده است.

-      واکنش های حساسیتی به رادیوداروها ممکن است اتفاق بیافتد ولی خیلی نادر بوده وخفیف می باشند.با وجود این شما باید هرگونه سابقه آلرژی ویا سایر مشکلاتی که در طی آزمون های قبلی برای شما اتفاق افتاده است ،را به پرسنل پزشکی هسته ای اطلاع دهید.

-      تزریق دارو نشاندار شده ممکن است مقدار کمی درد به همراه داشته باشد ویا باعث رنگ پریدگی شما شده ولی به زودی این علایم رفع می شود.

-      زنان باید همیشه احتمال بارداری و یا شیردهی خود را به تکنولوژیست رادیولوژی ویا پزشک اطلاع دهند.

محدودیت های آزمون های پزشکی هسته ای کدامند؟

روش های پزشکی هسته ای وقت گیر می باشند.جمع شدن مواد نشاندار شده در قسمت های مورد نظر بدن، ممکن است ساعتها ویا روزها طول بکشد وتصویر برداری از آنها چندی به طول بیانجامد.گرچه اخیراً با تجهیزات جدید زمان انجام پروسیجر تا حد زیادی کاهش یافته است.

لازم است زمان ارجاع شما به مرکز و طول مدت آن به شما اطلاع داده شود تا در جریان آن قرار بگیرید.

وضوح ساختار بدن توسط پزشکی ممکن است به خوبی سایر متد های تصویر برداری مانند سی تی اسکن یا ام آر آی نباشد،گرچه اسکن های پزشکی هسته ای حساس تر از سایر روشهای تصویر برداری در برخی از موارد بیماری هستند

 اطلاعات عملکردی به دست آمده از آزمونهای پزشکی هسته ای اغلب غیرقابل حصور به وسیله سایر تکنیک های تصویر برداری می باشند.